Kanhi Konduktor sa Bus Mananaog na nga Mag-uuma

Ni ZAC B. SARIAN
Bisaya Enero 5, 2010


DAKO ang pagpasalamat ni Bartolome Demateo, 66, nga mibiya siya sa iyang trabaho isip konduktor sa bus sa Manila ug miuli sa ilang dapit sa Lezo, Aklan. Nakaamgo siya nga wala siyay kaugmaon sa pagpanarbaho isip konduktor sa bus nga magbiyahean sa rutang Baclaran-Caloocan.

Baynte anyos pa lang siya dihang mibiya siya sa Lezo aron mouban sa paryente ngadto sa Manila. Sulod sa pipila ka tuig, nagtrabaho siya isip konduktor sa bus unya mibalik sa Lezo sa 1972 aron dili na siya mangagawon. Sa sinugdan, nagdrayb siyag traysikol nga magdalag pasahero ngadto sa ubang mga lungsod sa Aklan isip tinubdan niya sa panginabuhi. Wala kaayo siya mokita kay ang pamilete barato ra kaayo. Ang mga pasahero gikan sa Lezo nga mopaingon sa kapital nga lungsod sa Kalibo, pananglitan, mobayad lag 25 sentabos. Unya, namaligya na man siya og tinapay nga iyang pagakomprahon gikan sa panaderiya, ug iya kining ideliber ngadto sa nagkadaiyang lungsod sa Aklan. Apan wala usab siya magdugay tungod kay mihinay ang iyang pangita sa pagsaka sa presyo sa harina.

Kadto ang higayon nga nakahunahuna siya nga mosulod sa pagpanguma. Sukad sa 1980, nakadesisyon siya nga hingpit nga mosulod sa pagpananom. Sa sinugdan, nananom lang siyag humay sa usa ka ektarya ug ubang daang barayti sa mga utanon. Nananom usab siyag lansones ug ubang bungahoy sa palibot sa iyang balay apan kini wala makahatag kaniyag igong kita. Ang humay nga iyang maprodyus igo lang sa ilang pangonsumo.

Apan miabot ang suwerte nianang 1985, nadiskobre niya ang haybrid nga mga utanon nga magprodyus og daghang ani. Sa maong tuig, nangabang siyag 2,000 ka metro kuwadrado nga luna nga gitamnan niya og kalabasa, paliya, petsay ug cabbage gikan sa East-West Seed Company. Ang haybrid nga mga utanon, matod niya, labihan kaproduktibo hangtod karong mga adlawa. Mao lay iyang gipananom ang hybrid seeds.

Ang hybrid seeds nakahimo niyang ilado tungod kay kini ang naghatod niya sa dakong dalan sa kadaogan ug masungkit ang top prize sa backyard gardening contest. Sa miaging tuig, ang provincial government nagpahigayon og backyard vegetable gardening contest sa tibuok lalawigan nga naglangkob sa pagpananom sa 1,000 ka metro kuwadrado nga luna. Misalmot si Bart sa maong tigi ug sayon ra niyang nadaog ang top prize nga P50,000 cash.

Sa kompetisyon, nagtanom siyag dili momenos 41 ka matang sa utanon sama sa paliya, petsay, cabbage, lettuce, mustard, talong, ug ubang posibleng barayti nga atong mahunahuna. Apil usab niini ang minor crops sama sa singkamas, gabi, kamunggay, saluyot ug uban pa. Ang haybrid nga mga binhi ang daling nakakombensir sa mga hurado aron ihatag kaniya ang top prize.

Galaxy Ampalaya
Matod ni Bart, nagtanom lang siyag 15 ka hutok sa Galaxy ampalaya sa gamayng plot apan ang mga tanom labihang nakapamunga. Ang mga bunga dagko ug susama og gidak-on. Ang snapbeans nga Norman variety daling nakakuhag pagtagad tungod kay ang mga tanom namungingi sa bunga. Matod niya nga dako ang iyang pagsalig nga modaog siya sa unang ganti sa kompetisyon kay ang ubang mingsalmot nga mga mag-uuma nananom lang sa tradisyonal nga mga barayti nga dili magprodyus og daghang ani. Creative usab siya sa iyang pagpananom sa iyang mga utanon. Pananglitan, nagtanom siyag mustard sa bamboo tubes nga gibutangan niyag rich organic soil.

Ang prize-winning vegetable garden nakaatrak og daghang bisita dili lang gikan sa Lezo apan gikan usab sa ubang mga lungsod. Nahimo siyang popular ingon man ang tanan niyang ginahimo sa pagpananom og utanon. Nananom siyag hybrid seeds sa tibuok tuig. Karon nakapalit na siyag dugang luna nga duol sa iyang gipuy-an, apil na ang 2,000 ka metro kuwadrado nga iyang giabangan niadtong 1985.

Norman Snapbeans
Ang snapbeans, gitawag usab nga Baguio beans o habichuelas, usa sa iyang mga paborito. Atol sa among pagbisita, duna siyay standing crop sa Norman snapbeans sa halos usa ka libo ka metro kuwadrado nga luna atubangan sa iyang balay. Sa laing luna nga dako-dako ug dili halayo sa iyang pinuy-anan, duna sab siyay gitanom apan wala pa magsugod sa pagpamunga. Ang ideya nga kon ang snapbeans sa atubangan sa iyang pinuy-anan mohunong na sa pagpamunga, duna na siyay laing bag-ong tinubdan sa maani alang sa merkado.

Nakaayon siya sa pagpatubo sa Norman snapbeans tungod sa daghang maayong rason. Una, ang unang pagpangani niya mahitabo human sa 45 ka adlaw gikan sa pagtanom. Ang pagpangani ipahigayon matag tulo ka adlaw aron duna siyay regular nga cash flow. Dili usab problema ang pagbaligya sa iyang maani sa tag-P20 kada kilo. Ang iyang anak nga si Ricky ug Ressie magdala lang sa snapbeans ug ubang mga utanon ngadto sa merkado sa Kalibo nga kasagaran paliton sa wholesale buyers nga magbaligya usab niini ngadto sa Boracay diin dunay daghang turista.

Big C Cucumber
Laing paboritong utanon nga iyang ginapatubo mao ang cucumber nga mahimo nang maanihan human sa 35 ka adlaw gikan sa pagtanom, ug ang pag-ani sal-ang lag usa ka adlaw. Ang cucumber duna usay andam nga merkado. Gani, ang tanang produksiyon gikan sa 1,000 metro kuwadrado nga iyang gitamnan sa Big C variety gikontrak sa usa ka buyer og P15,000. Kon inektarya ang basehan, kini mokabat nag P150,000. Ang cucumber himalitan usab sa merkado sa Kalibo sa tag-P20 kada kilo nga kasagaran molangkob lang og tulo ka bunga.

Laing bentaha sa Big C gawas sa mubong panahon sa pagpatubo, dili usab kini dakog gasto sa pagprodyus. Ang mga binhi barato ra usab kaayo ug ang tanom nagkinahanglan lang og kawayan nga pakatayan. Ug dili sad problema kang Bart ang mga kawayan kay dunay daghan niini nga iyang natanom sa iyang umahan alang sa ilang kagamitan. Nagpahigayon usab siya sa kaugalingon niyang composting aron makamugna og abono alang sa iyang mga tanom.

Casino Eggplant
Ang Casino eggplant usa ka laing paborito ni Bart. Bisan og ang presyo sa bunga niini sa merkado anaa lang sa tag-P10 kada kilo, kapanguwartahan gihapon kini tungod kay himungahon. Taas usab ang productive life niini kon mahatagan lang sa hustong pag-atiman. Magprodyus kinig susama kadak-on nga mga bunga nga sinawon nga maoy kinaham sa mga pumapalit.

I-rotate ni Bart ang iyang mga tanom sa 1.5 ka ektarya nga gitagana lang niya sa produksiyon sa utanon sa tibuok tuig. Kini usa ka paagi aron malikayan ang pagdas-ag sa disease organism sa usa ka lugar.

Bisan og 66 na ang iyang edad karon, si Bart wala pa maghunahuna sa pagretiro sa pagpanguma. Malipayon siya kay ang iyang mga anak interesado usab sa pagpanguma ug mitabang sa vegetable business sa pamilya. Si Ricky, 40 anyos ug kamagulangang anak, miapil usab sa 2010 backyard gardening competition sa Aklan ginamit ang 1,000 ka metro kuwadrado alang sa pagpatubo sa kaugalingon niining mga utanon. Ug dili ikatingala, midaog usab kinig first prize. Gawas niini, si Ricky usa usab ka bag-ong napili nga kagawad sa barangay.

Sa paghunahuna sa nangagi, dili ma-imagine ni Bart kon unsa ang matang sa iyang kinabuhi kon padayon pa siyang nagtrabaho isip konduktor sa bus sa Manila. Busa, dako ang iyang pagpasalamat nga sayo siyang miundang sa iyang trabaho aron mahimo siyang prize-winning farmer.—