Tam-is nga Kalamposan sa Sweet Pepper

Ni ZAC B. SARIAN
Bisaya Disyembre 1, 2010

DAGHANG mag-uuma kasagaran mananom sa ilang mga tanom sa tuyo nga makaani sa dakong bahin sa ilang produksiyon panahon sa Pasko. Kini ang panahon nga makadawat na ang mga tawo sa ilang bonus ug anaa sa sitwasyon nga magselebrar og mogasto. Nagtuo ang mga mag-uuma nga mabaligya nila sa maayong presyo ang ilang mga naani. Busa, naghimo silag kaugalingong kalkulasyon kon kanus-a sila mananom sa paborito nilang mga tanom.

Apan kini wala sa hunahuna ni Willis Gonzales, 44 anyos ug usa ka mechanical engineer, kinsa nanginabuhi kaniadto sa construction business ug karon hingpit nang nag-ugmad og umahan sa Brgy. Alae, Manolo Fortich, Bukidnon. Nagsugod siya sa pagpanguma niadtong 1998 ug gitawag niya ang iyang kaugalingon nga contrarian farmer. Wala siya moawat sa panghunahuna sa kadaghanang mag-uuma sa rehiyon nga manayming sa pagtanom aron makaani panahon sa Pasko. Maoy iyang gitayming ang pagtanom nga makaani siya sa Pebrero hangtod na sa Mayo. Hinuon, duna siyay pipila ka tanom alang sa ubang bahin sa tuig, apan ang daghan niini maani sa Pebrero ngadto sa Mayo, labi na ang paborito niyang tanom nga sweet pepper.

Sulod na sa pipila ka tuig karon, nakamugna siyag maayong kita gikan sa iyang sweet pepper nga mas nailhan nga atsal sa Kabisay-an ug Mindanao. Duna man hinuoy daghang matang sa sweet pepper apan maoy iyang kinaham karon ang gitawag og Emperor nga naugmad sa East-West Seed Company. Himungahon kini nga matang sa atsal. Dili man dagko ang bunga niini kaysa ubang matang sa sweet pepper, apan baga kini ug lig-on. Dili kini daling madaot sa biyahe. Maayo usab kining gamiton sa pagdelata sa mga tuna.

Sa panahon sa among pagbisita, Oktubre 18, misulti siya nga mag-anihan siya og kaduha sa usa ka semana sukad sa Agosto 13. Natanom niya ang mga binhi sa Emperor niadtong Mayo ug Hulyo. Gilangkob kini sa 6,400 ka punoan nga gitanom sa 8,000 metro kuwadrado. Naghimunga na kinig maayo. Gani, ang uban mahimong produktibo hangtod sa Disyembre. Apan ang maani dili kaayo daghan kaysa maani gikan sa iyang gitanom nga maanihan sugod sa Pebrero.

Mitug-an si Willis nga nag-andam na siya karon sa luna ug mga binhi nga itanom karong Nobiyembre. Maoy nag-una niyang mga merkado sa iyang mga tanom ang Cagayan de Oro ug Cebu. Gitun-an niya ang price trend ug iyang naobserbahan nga sa iyang target market, ang labing maayong presyo makuha sa bulan sa Pebrero ngadto na sa hinapos sa Mayo. Pananglitan, niya pa, ang iyang naani niadtong Mayo sa miaging tuig nabaligya sa tag-P120 kada kilo. Niini, nahalinan siyag halos usa ka milyon ka pesos nga bili sa sweet pepper nga naani niya gikan sa 5,000 ka punoan. Sa laing bahin, sa Nobiyembre ug Disyembre, mius-os ang iyang kita. Sa miaging Disyembre, niya pa, ang kasarangang presyo nga iyang nakuha tag-P30 lang kada kilo tungod sa oversupply niadtong panahona.

Naobserbahan ni Gonzales nga daghan ang pista ug uban pang selebrasyon sa Bohol panahon sa ting-init. Daghan usab ang mga turista nga moduaw sa Bohol ug Cebu niining panahona, ug busa, dunay dakong panginahanglan sa maayong kalidad sa utanon, apil na niini ang sweet pepper.

Giangkon ni Willis nga ang atsal nagkinahanglan og dakong puhunan kaysa ubang mga utanon apan namatud-an niya nga kini mas dako og kita. Miingon siya nga mogasto siyag P18 ngadto sa P25 matag punoan gikan sa pagtanom ngadto na sa kataposang pag-ani niini. Nagpasabot kini nga sa usa ka libo ka punoan, mogasto siyag P18,000 ngadto sa P25,000. Apan sayon ra kining mabawi. Base sa iyang rekord sa mga tanom nga kasamtangan niyang gianihan, ang matag punoan kasagaran maanihan na niya og 2.1 ka kilo human sa ika-11 niya nga pagpangani. Bisan kon tag-P50 lang kada kilo diha sa umahan, mibalor na og P100 ang iyang naani matag punoan. Atol sa among pagduaw, bag-o lang nangani si Willis sa iyang ika-20 nga pagpangani. Mag-anihan siya matag Lunes ug Huybes.

Si Willis nagpahigayon sa kaugalingon niyang pagpanguma sa halos 10 ka ektaryang luna. Apan wala niya tamni ang tanang bahin niini sa samang higayon sa tibuok tuig. Matag tingpananom, lainlain ang iyang itanom sa usa ka bahin. Papahulayon niya ang ubang bahin sa iyang propedad aron malikayan nga matapok ang mga sakit. Pananglitan niini ang usa ka bahin nga iyang gitamnan og paliya sa miaging tuig gipasagdan nga wala matamni tungod kay miatake ang pipila ka sakit sa iyang paliya. Plano niya nga iya kining tamnan og ubang tanom, sama sa sweet corn o watermelon sa sunod higayon. Ug ang bahin sa luna nga anaa sa atubangan sa iyang balay nga halos usa ka ektarya, nga gitamnan og atsal sa miaging tuig, karon gitamnan na og sweet corn ug watermelon nga mitangkod nang usa ka bulan.

Gitanom niya ang labing maayong barayti nga iyang nakuha ug misagop sa naugmad nga mga teknik sa produksiyon. Ang tanom nga sweet pepper gitanom una sa raised beds kun pinabugdo nga tamnanan nga gitabonan og black plastic mulch. Ang mulch magpugong nga manubo ang mga sagbot ug usab makatabang sa pagkonserbar sa kaumog sa yuta panahon sa ting-init. Panahon sa ting-ulan, ang mulch makatabang usab aron malikayan ang pagkapundo sa tubig ug pagkabanlas sa yuta.

Mainampingon siya sa iyang pagpangabono. Panahon sa unang bulan, mag-aplay siya og lima ka gramo sa ammonium sulfate (21-0-0) matag tanom kada semana. Paglabay sa usa ka bulan, mag-aplay na usab siya matag semana sa gitawag niyag “cocktail” nga gilangkoban sa equal parts sa complete (14-14-14), calphos (calcium phosphate) ug muriate of potash (0-0-60). Sa gidaghanon nga 15 ngadto sa 20 ka gramo matag punoan. Kon ang tanom maghimunga na, iabono niya ang “cocktail” nga gilangkob sa 60 ka bahin sa 0-0-60, 20 ka bahin sa complete fertilizer (14-14-14) ug 20 ka bahin sa calphos. Sa rate usab nga 15 ngadto sa 20 ka gramo matag punoan. Ang pagpangabono kinamoton sa pag-aplay sa iyang mga tawo sa umahan nga sa pagka karon mikabat nag napulo.

Ang produktibong kinabuhi sa iyang sweet pepper nagdepende sa nagalungtad nga presyo sa merkado. Kon ang presyo ubos ug dili na mokita, pasagdan na niyang malaya ang iyang mga tanom. Apan kon ang presyo taas ug maayo pa ang iyang kita, atimanon niya kinig maayo. Niining bahina, ang panahon sa pagpamunga mahimong molungtad og upat ka bulan o mga 32 ka higayon nga pagpangani.

Ang nakanindot sa atsal kay taas ang productive life niini. Ang presyo kasagaran taas kaysa ubang mga utanon. Ug kini ang dakong rason nganong kini maoy paborito ni Willis Gonzales, ang mechanical engineer nga misulod sa full-time farming imbes nga magpraktis sa iyang propesyon. Para niya, ang pagpanguma dili lang angay nga kapanguwartahan, apan angay usab nga kahinguhaan sa kalipay.—