Atong Natural nga Industriya (PANGUMA)

Wednesday, November 17, 2010

Usa ka Hinungdanong Tanom sa Amihanang Mindanao ang Kalabasa

Ni ZAC B. SARIAN
Bisaya Nobiyembre 24, 2010

Si Virgie Llido, dakong komprador og kalabasa, miasoy nga usa ka negosyanteng Hapon miduol niya pipila ka higayon ug miingon nga interesado kining mopalit og labing menos 250 ka tonelada matag bulan alang sa paghimo og squash flour.

ANG kalabasa kasagaran malambigit nato sa ubos nga pamantang, sama sa kon ang usa mahatagan og “Kalabasa Award”. Apan alang sa mga mag-uuma sa Amihanang Mindanao, ang kalabasa usa ka hinungdanong tanom nga ilang kapanguwartahan. Ang mga mag-uuma, labi na sa Bukidnon ug Misamis Oriental, magakuhaan og maayong kita gikan sa kalabasa sulod na sa duha ka dekada. Gani, kining duha ka lalawigan mao may sentro sa produksiyon sa kalabasa sa nasod.

Ang mga mag-uuma ming-ayon sa pagtanom og kalabasa tungod sa daghang maayong rason. Usa na niini, nga dili kini dakog gasto sa pagprodyus sahi sa ubang high-value vegetables, sama sa kamatis o sweet pepper. Hinuon, may mga virus nga mahimong moatake sa ubang mga matang sa kalabasa apan mahimo kining malikayan pinaagi sa pagtanom sa resistant varieties. Usa na niini ang variety nga Suprema nga ginabaligya sa East-West Seed Company. Kini naugmad sa sayong bahin sa 1980 ug nagpabilin nga paborito nga matang hangtod karong panahona tungod kay lamian kining kan-on ug motubo sa ideyal nga gidak-on. Ang mga bunga kasagaran motimbang og lima ka kilo, hinuon, mahimo sab nga moabot og 13 kilos matag usa. Ang Suprema mao say paborito sa mga pumapalit ug tigpangangkat tungod kay pupareho ang bukdo-bukdo ug kanal-kanal sa bunga.

Ang kalabasa ginatanom sa Bukidnon ug Misamis Oriental sa tibuok tuig. Kasagaran kining ginatanom sa gagmayng mga mag-uuma. Hinuon, duna say pipila nga nananom og dinaghan. Usa sa nananom og kalabasa sa 50 ka ektarya nga staggered basis sa tibuok tuig mao si Rumel Castilla sa Malaybalay City. Usa usab siya ka tigpangangkat ug financier. Siya ang mo-finance sa produksiyon sa gagmayng mga mag-uuma ug mopalit usab sa ilang mga abot.

Tungod kay dunay luag nga luna nga haom alang sa pagpananom og kalabasa sa Amihanang Mindanao, ang mga manananom kasagaran dili magpatubo sa ilang mga tanom nga sunod-sunod sa usa ka lugar. Ang sunod nilang mga tanom adto patuboon sa ubang dapit. Kini usa ka paagi sa paglikay sa impeksiyon sa sakit. Ang mga mag-uuma naghunahuna sa ilang tanom dili sa terminong inektarya apan sa terminong unsa kadaghan ang lata sa binhi nga ilang gitanom matag tingpananom.

Pananglitan, usa ka mag-uuma mahimong magtanom og duha ka lata sa binhi matag semana o matag duha ka semana. Ang duha ka lata nga may sulod nga 5,000 ka liso nga mobalor og P3,300 matanom sa tunga sa ektaryang luna. Ang kinatibuk-ang bili sa produksiyon, apil na ang mga liso, kasagaran P8,000 ngadto sa P12,000. Ang kasagarang maani mga 15 ka tonelada. Hinuon, mahimo usab kining motaas ngadto sa 30 ka tonelada, matod ni Lorenzo Esmeralda, marketing supervisor sa East-West Seed.

Dunay mga panahon nga ang farmgate price ubos kaayo. Sama sa kasamtangang presyo nga P1 kada kilo. Apan ang mga mag-uuma padayon sa pagpatubo og kalabasa tungod kay mokita pa man gihapon sila bisan pa sa ubos nga presyo. Malaomon sila nga sa dili madugay ang presyo mobalik ra sa normal, sa tag-P4 ngadto sa P5 kada kilo. Niining presyoha, ang mga mag-uuma makalaom gyod og maayong kita.

Si Lorenzo Esmeralda nagpasabot nga ang dili kasarangang ubos nga presyo nahitabo tungod sa daghang naani nga Suprema karong tuiga. Gibutyag niya nga sa miaging tuig, ang East-West nakasinati og kakulang sa binhi tungod sa dili maayong panahon sa seed-producing areas. Sa diha nga duna nay igong suplay sa binhi sa sayong bahin ning tuiga, ang tanan nananom sa paborito nilang Suprema variety. Ug ang resulta, oversupply.

Ang kalabasa ginatanom sa daghang lungsod sa Bukidnon ug Misamis Oriental. Ang gidaghanon mahimong masukod gikan sa gidaghanon sa binhi sa Suprema nga nabaligya sa East-West ngadto sa mga mag-uuma sa duha ka lalawigan karong tuiga, nga mikabat og 5.2 toneladas. Kining gidaghanona dunay potensiyal nga ani nga 156,000 ngadto sa 312,000 ka tonelada sa bunga nga mobalor og P156 milyones ngadto sa P312 milyones sa ubos nga farmgate price nga P1 kada kilo. Kon P4 ngadto sa P5 kada kilo pa unta ang farmgate price, ang balor sa naani mahimong motaas og kaupat o kalima ka pilo.

Ang naani gikan sa duha ka lalawigan gipadala sa dagkong mga siyudad sa Luzon ug sa Visayas. Ang dagkong shipment gipadala sa Manila. Sa usa ka trader lang, si Virgie Llido sa Cagayan de Oro, nagtumod og 80 toneladas ngadto sa upat ka pumapalit niini sa Metro Manila. Duna say ginagmay nga gitumod sa Cebu, Leyte ug Bacolod City. Ang laing dagkong traders nga duna say kaugalingong loyal customers sa Manila ug dagkong siyudad sa Visayas mao sila si Rodolfo Ondong sa Valencia City ug Rumel Castilla sa Malaybalay.

Sa laing bahin, ang plant breeders sa East-West Seed Company nakaugmad og bag-ong barayti nga mahimo sab nga matanom sa mga mag-uuma. Kini usa ka improvement sa Suprema. Duna kiniy mottled skin ug bagaon nga unod. Sayo usab kining mahingkod, matod pa ni Renita Beronilla, senior plant breeder sa kompaniya. Mahingkod kini sulod sa 64 ka adlaw gikan sa pagtanom dili sama sa Suprema nga 80 ngadto sa 90 ka adlaw.

Laing barayti nga ginaugmad usab sa East-West mao ang ginatawag nila og peanut type. Ang porma niini momay-ong sa bayanan sa mani. Gagmay kini apan mas unoron kaysa uban nga dili peanut type tungod kay gamay ra ang awhang sa sulod sa bunga.

Si Virgie Llido nagtuo nga dunay maayong potensiyal sa pagpalapad sa produksiyon sa kalabasa sa Amihanang Mindanao. Usa ka negosyanteng Hapon, niya pa, miduol niya pipila ka higayon ug miingon nga interesado kining mopalit og labing menos 250 ka tonelada matag bulan alang sa paghimo og squash flour. Giingnan niya ang negosyanteng Hapon nga dili problema ang suplay sa gidaghanon nga gikinahanglan niini. Kon kini matigayon, ang pagprodyus og kalabasa sa Mindanao labi pang mokita nga negosyo.—

0 Comments:

Post a Comment

Subscribe to Post Comments [Atom]

<< Home