TSK: Programa Alang sa mga Batang Tinun-an sa Pag-amumag mga Utanon

Ni E.S. GODIN
Mga hulagway kortesiya sa East West Seed Co.
Bisaya Nob. 17, 2010


ANG kabataan sagad nga mahinangpon kaayong maningod sa mga misteryo sa daghang butang sa kinaiyahan sama sa pagtubo sa tanom sukad sa gamay pa kini hangtod nga molipang ug mamunga. Para nila, usa kini ka kahibulongan. Ug angay lang nga ila kining matugkad ingon man masabtan ang kaayohang dulot niini ilabi na sa nutrisyon sa katawhan. Kini maoy batakang mithi sa “Tanim Sa Kinabukasan”, usa ka proyekto nga gilusad sa East West Seed Co., ang nag-unang tig-apod-apod og haybrid nga mga semilya sa mga utanon sa Pilipinas.

Pinaagi sa TSK, tumong sa East West Seed nga ikasilsil sa linghod nga kaisipan sa mga bata dili lang ang kahinungdanon sa mga utanon kondili lakip na ang kuti apan makalingawng pagpatubo niini gamit ang labing ulahing teknolohiya sa pagpananom.

“This is really an experiential way of learning plant science, ecology, health, and environmental consciousness. But also, a very important part of the project is the values education: how the activity can instill in young children the importance of self-sufficiency, responsibility, patience, and discipline,” nagkanayon si Ric M. Reyes, pangulo sa Product Management Group sa East West Seed.

Sa tinuod lang, daghang kabataan karon nanagko intawon nga mga ignoramus niining mga butanga. Naliatan nila ang dakong prebilehiyo sa kinabuhi nga mao ang kahibalo sa misteryo sa tinubdan sa pagkaon. Nasayang ang nindot unta kaayong oportunidad sa ilang kakuryoso sa panahon sa ilang kabatan-on. Tinuod nga may leksiyon niini sa mga eskuylahan apan klaro nga taphaw ra kaayo. Resulta, nagkanihit ang may gugma sa pagpananom. Nagkadako usab ang populasyon sa mga bata nga dili ganahang mokaon og utanon. Unsaon, mas lami para nila ang nodol, ang tsoriso, hatdog. Samot na ang chicken joy.

Salamat sa proyektong “Tanim Sa Kinabukasan” sa East West, ang mga bata mas may kahigayonan nang makaapresar sa importansiya sa mga tanom ingon man makakat-on sa tukmang mga paagi sa pagpananom diin aktuwal gayod nilang masinati diha sa garden sa eskuylahan uban sa mga teknisyan sa East West. “Makapadasig man gyod kay makita man sa mga bata ang himsog nga pagtubo sa mga tanom hangtod nga mamungingi na sa mga bunga,” pu’ng pa ni Agripina D. Brillo, prinsipal sa usa sa project beneficiary sa Nueva Ecija. “Sa tinagal-tagal ng panahon na kami ay garden ng garden, di naman productive. Iba talaga ang modernized, kitang-kita ang kaibahan,” dugang niya.

Si Milwida Guevara sa laing bahin, presidente ug CEO sa Synergeia Foundation, miingon nga ang proyektong sama sa TSK seguradong mopalambo sa school performance tungod kay ang mga bata kasuplementohan man usab sa hustong nutrisyon.

“Their sense of ownership will motivate the kids to eat vegetables. There are so many things that are broken in our education system that it is possible to lose focus. We always say we need to go back to basics—kids that come to school with stomachs filled with nutritious food are part of the basics we need to focus on,” matod niya.

Kining maong proyekto nagtumong sa publikong mga tunghaang elementarya ug hayskol nga may igo-igong espasyong ikagahin para sa gardening labi na sa mga dapit diin ang panguma maoy nag-unang panginabuhi sa komunidad. Pagaabagan usab kini sa LGU sa dapit, Departamento sa Agrikultura ug sa Synergeia Foundation.

Ang unang duha ka benepisyaryo ning maong proyekto mao ang Kaliwanagan Elementary School ug Manicla Elementary School sa San Jose City sa Nueva Ecija. Aron matumbok ang kaepektibo sa TSK, ang East West Market Researchers mipahigayon og Pre-TSK ug Post-TSK survey nga giapilan sa gatosan ka mga ginikanan ug mga estudyante sa nahisgotang mga eskuylahan.

Sa resulta, nasuta nga mitaas ang vegetable consumption human ikaimplementar ang naasoyng proyekto. Ang pamilya nga nagkaog utanon unom ngadto sa napulo ka higayon sa usa ka semana miusbaw og 5% samtang kadtong nagkonsumog kaonse ngadto sa kinse matag semana mitaas og uno porsento. Ang badyet sa pamilya alang sa pagpalit og utanon, sa laing bahin, mikunhod, diin nagpasabot nga ang mga mulupyo nanagsugod na pagpananom og ilaha imbes nga mopalit sa merkado. Ang pagkonsumo usab og utanon sa mga tinun-an, siyempre, misulbong sa sento porsento sanglit kabahin man sa proyekto ang pagluto sa abot sa ilang tinanom.

Dihang gipangutana ang mga tinun-an unsay ilang nakat-onan sa TSK project, ang komun nga mga tubag mao ang “How to plant and take care vegetables”, “When to plant and harvest vegetables”, “How to sow seeds” ug “How to harvest properly”.

Ug misangpot nga ang proyektong TSK dili lang diay alang sa mga tinun-an. Dihang ang mga ginikanan gipangutana kon unsay impact sa proyektong TSK diha sa ilang tagsa-tagsa ka pamilya, kasagaran kanila naghingasoy nga nakakat-on na usab sila sa tukmang pag-amuma sa mga utanon, nakasobrag utanon nga gikabaligya, nakamenos sa ilang inadlawng badyet sa pagpalit og utanon, ug tingali labing importante, ang ilang mga anak mangaon na og presko ug sustansiyadong utanon nga mopahimsog sa ilang panglawas.

Gikan sa duha ka benepisyaryong eskuylahan sa Nueva Ecija, ang East West Seed Company mipalapad na sa implementasyon sa proyektong TSK ngadto sa 39 ka laing mga eskuylahan sa tibuok nasod. Pipila niini mao ang Imelda Elem. School, Imelda, Villanueva, Misamis Oriental; Dumingag Central School, Dumingag, Zambo. Sur, Bangco Elem. School, Titay, Zambo. Sibugay; Valencia City Central School, Valencia City, Bukidnon; San Francisco Pilot Central Elem. School, San Frans, Agusan del Sur; Benito Barol Sr. Elem. School, Lupon, Davao Oriental; Nuevo Iloco Elem. School, Mawab, Compostela Valley; Bugho Elem. School, Bugho, Moalboal, Cebu; San Agustin Elem. School, Sagbayan, Bohol; V. Cauntoy Elem. School, Brgy. Dulao, Bago City ug daghan pang uban.

Sa mga eskuylahan nga buot mopahimulos ning maayong kahigayonan, mahimong mosulat lang sa East West Seed Co. o kaha mokontak kang G. Ricardo Reyes pinaagi ning tagsulat.—